Ekrem Murat Zaman 23 Nisan kutlamaları öncesinde kaleme aldığı “ZONGULDAK’TAN BAKINCA 23 NİSAN 1920” başlıklı yazısında Zonguldak’ın tarihi önemi ve tarihe tanıklığının detaylarını paylaştı.
İşte o yazı:
“ZONGULDAK’TAN BAKINCA 23 NİSAN 1920
Birinci Dünya Savaşın sona ermesiyle dünyanın dört büyük gücü (Almanya, Rusya, Avusturya-Macaristan ve Osmanlı İmparatorlukları) tarihe karıştı.
Dünya tarihi açısından büyük önem taşıyan Birinci Dünya Savaşı ve sonrasında Ulusal Kurtuluş Savaşı yıllarında Zonguldak, taşkömürü havzasının merkezi konumunda olması nedeniyle önemli olaylara tanık oldu.
Zonguldak’ın, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk ili olması da kömür madeni ve bölgede yaşanan işgallere karşı istiklal için verilen mücadelelerin bir sonucuydu.
13 Kasım 1918’de müttefik donanmasının İstanbul’a gelmesiyle fiili işgal dönemini başladı. 16 Mart 1920 notası ile müttefikler İstanbul’u resmen işgal altına alarak bütün devlet dairelerine el konması ve Osmanlı Mebusan Meclisi üyelerine de yönelen Malta’ya sürgün uygulamaları Parlamentonun çalışamaz hale gelmesi, Ankara’da yeni bir meclis kurulmasını kolaylaştırıyordu. Mebusan Meclisi seçimlerinde Erzurum mebusu seçilmesine rağmen İstanbul’a gitmeyip; 27 Aralık 1919’da Ankara’ya giden Müdafaa-ı Hukuk Heyet-i Temsiliyle Başkanı Mustafa Kemal Paşa’nın 19 Mart 1920 tarihli “Ankara’da salahiyet-i fevkaladeye malik bir Meclis umur-ı milleti tedvir ve murakabe etmek üzere içtima edecektir” çağrısı Türkiye Büyük Milet Meclisi’ne giden yolu açıyordu.
Mustafa Kemal Paşa, Heyeti Temsiliye adına bütün vilayetlere ve bağımsız livalara (Kastamonu vilayetinden, Zonguldak kaymakamlığına) 22 Nisan 1920 tarihli telgrafla gönderdiği tamimle, “Bimennihilkerim (Allah’ın yardımıyla) Nisan’ın 23. Cuma günü ulusal bir kongrenin toplanması (Büyük Millet meclisinin açılması) ve faaliyete geçmesi gerektiği, yukarıda belirtilen tarihten itibaren tüm sivil ve askeri birimlerin ve genel olarak tüm halkın bu Kongreye hitap etmesi gerektiği konusunda kamuoyu bilgilendirilmektedir.” emrini verildiği, Zonguldak kaymakamlığından Fransız Şirketine de bildirildi.
İstanbul’dan gizlice kaçmayı başaran (11 Nisan 1920 tarihinde bir daha açılmamak üzere kapatılan) Meclisi Mebusan’ın 69 mebusu ve Türkiye’nin her yerinden gelen mebusların Mustafa Kemal Paşa’nın liderliğinde 23 Nisan 1920’de Ankara’da toplanmasıyla Büyük Millet Meclisi (BMM) açıldı ve kurulacak olan Türkiye Cumhuriyeti’nin temelleri atıldı.
Büyük Millet Meclisi, 2 Mayıs 1920’de İcra Vekilleri Heyeti seçildi. Mustafa Kemal Paşa Cumhuriyet'in ilanına kadar İcra Vekilleri Heyeti Başkanlığı görevini yürüttü.
Kastamonu Vilayetine bağlı Zonguldak kaza kaymakamlığı görevini Ahmet Cevdet Bey (5.1.1916 tarihinden itibaren) tarafından sürdürülmekteyken, 1 Nisan 1920’de İstanbul Hükümeti, Zonguldak Kazası, müstakil mutasarrıflık haline getirildi ve Kadri Bey’i, mutasarrıf vekili olarak görevlendirdi.
Büyük Millet Meclisinin, 17 Mayıs 1920 tarihli gizli oturumda BMM Başkanı Mustafa Kemal Paşa, “Tarafımızdan idareten bağımsız liva yapılmış ve kaymakam da bağımsız mutasarrıflık vekaletine tayin edilmişti. İstanbul hükümeti namına Zonguldak’a gelen mutasarrıf vekili idareyi ele aldı.” bilgisi veriliyordu. Kadri Bey Zonguldak'taki görevine başlamadan önce Büyük Millet Meclisi tarafından 12 Mayıs 1920’de Zonguldak livasının kurulmasına karar verildi. Kaza kaymakamı Ahmet Cevdet Bey mutasarrıf vekili olarak görevlendirilerek görevine devam etmesi istendi.
Büyük Millet Meclisinin gizli oturumundaki konuşmasında, Mustafa Kemal Paşa’nın verdiği emir şu şekilde aktarıldı:
“İstanbul tarafından, Zonguldak bağımsız liva haline sokulmak istenmiş ve daha evvelce tarafımdan idareten bağımsız liva yapılmış ve kaymakam da mutasarrıf vekili olarak tayin edilmişti. Kendisine emir verilmişti ki, İstanbul’dan mutasarrıf gelirse engel olunuz.”
Kadri Bey’in, 2 Haziran 1920’de Kuvayı Milliye tarafından İstanbul’a gönderilmesiyle İstanbul Hükümetinin Zonguldak’taki yönetimi son buldu. Kadri Bey’in İstanbul’a gönderilmesinden sonra mutasarrıf vekili Ahmet Cevdet Bey görevine devam etti. Böylece Zonguldak, İstanbul Hükümeti'nin ve BMM'nin mutasarrıflık yaptığı ilk ilçe olarak tarihteki yerini aldı.
BMM’nin 1. Dönem (23 Nisan 1920-16 Nisan 1923) Milletvekilleri Abdullah Sabri Aytaç, Cevat Abbas Gürer, Fuat Umay, Abdulvahap Öner, Nuri Aksu, Mehmet Şükrü Gülez, Tunalı Hilmi, Yusuf İzzet Met Kurucu Mecliste Bolu vilayeti mebusları (milletvekilleri) olarak görev alırlar. Birinci Mecliste, 66 seçim bölgesinden 436 millet vekili bulunuyordu.
Dahiliye Vekaletine, “Zonguldak’ın müstakil (bağımsız) liva halinde idaresi esasının kabulü hakkındaki Dahiliye vekaletinin yüksek teklifleri, Vekiller Heyeti’nce görüşüldükten sonra uygun görüldüğünden, icabının icrası Vekiller Heyeti kararıyla tebliğ olunur” şeklindeki İlk İcra Vekilleri Heyeti (ilk Bakanlar Kurulu) 18 Haziran 1336 (1920) tarihli kararıyla Zonguldak bağımsız (müstakil) liva haline getirildi. Zonguldak müstakil livasının Ereğli, Devrek ve Bartın ilçeleri bulunmaktaydı.
Zonguldak’ın Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk ili olması, 23 Nisan 1920’den sonra Ankara’nın Zonguldak’a bakışının sonucuydu.
18 Haziran 1920 tarihinde Zonguldak bağımsız livası yapılması kararı nedeniyle 23 Haziran 1923’te yapılan seçimlerde milletvekili çıkaran Zonguldak, 29 Ekim 1923 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti vilayetlerinden biri oldu.”
