Zonguldak’ta son günlerde Amelebirliği Hastanesi’nin taşınması ve ardından depreme dayanıklı olmadığı gerekçesiyle yıkılmasının gündeme gelmesi Maden Mühendisi, Yerel Tarih Araştırmacısı Ekrem Murat Zaman’ın tepkisine neden oldu.
Zaman, “Kimsiniz siz. Hangi hakla yıkım kararı alıyorsunuz” diyerek tepki gösterdi.
İŞTE EKREM MURAT ZAMAN’IN TEPKİ DOLU AÇIKLAMALARI!
"Depreme dayanıklılık testi sonucu yıkım kararı" tamamen yanlış bir cümle… Bu yıkım kararlarını kim hangi hakla alıyor. Kimsenin bu uyduruk teste dayanarak tarihi özelliği olan yapıları yıkma hakkı yok. Kimsiniz siz. hangi hakla yıkım kararı alıyorsunuz. Dünya tarihi değeri olan yapıları korumakla değer kazanıyor. Eğer test ile tarihi yapılar yıkılsa, dünyada tarihi yapı kalmaz.
EKREM MURATZAMANDIN KALEMİNDEN AMELEBİRLİĞİ HASTANESİ’NİN TARİHÇESİ
DEVLET HASTANESİ, AMELEBİRLİĞİ HASTANESİ CUMHURİYETİN ANIT KURUMLARI
EKREM MURAT ZAMAN: “AMELEBİRLİĞİ HASTANESİNE YIKIM KARARI VEREN CAHİLLER, BU TARİÇEYİ OKUYUN”
HASTANENİN AÇILIŞINDA KONUŞAN FATİH ADINDA BİR İŞÇİ, BAKIN NE DİYOR.
Türkiye'nin ilk işçi hastanesi olan Amelebirliği Hastanesi’nin projesi 28.7.1934 tarihinde hazırlanır, 8.7.1935 tarihinde 89.000 TL. ile ihale edilir. Su ve elektrik tertibatına sahip 60 yataklı hastane tanımı yapılarak ihaleye çıktığı Zonguldak Gazetesi, 24 Temmuz 1935, Sayı:423’de haber olur. 29 Temmuz 1935, salı günü, saat 18.00’de temelinin atılması kararlaştırılır.
Hastanenin temel atma töreninde önce Sağlık Teşkilatı Müdürü Dr. Necati Pekeyi Amelebirliğinin, işçilere ve ailelerine sosyal yardımlarını, hasta bakım ve tedavi hizmetlerini ile hastanenin kuruluşu hakkında bilgi verdiği belirtilir. Vali Halit Aksoy, Parti Başkanı Dr. Altıok ve kömür havzası müdürü Kemal Balkar’ın katılımıyla yapılan temel atma töreninde Fatih adında bir işçi şu konuşmayı yapar: “Sevgili arkadaşlarım, saygıdeğer büyüklerimiz, Yerin atına ve üstünde; çetin ve fakat inanlı ve heyecanlı çalışmalarıyla Cumhuriyet iş ordusunun ileri yürüyüşüne katılan biz Zonguldak maden işçileri, bugün yine sevinç günlerimizden birini yaşıyoruz. Sevinç günü, çünkü biz, bugün seviniyoruz. Maden işçisinin hastalandığı zaman kollarını uzatacak, çalışırken kazaya uğrayanlara, sakatlananlara bütün şefkatiyle sıcak bağrını açacak, kanını dindirip yarasını saracak, tedavisini sağlayacak olan bir kurumun bugün burada temeli atılıyor. Bu kurum bizimdir. Burada sevgi kanatlarını ve insanlığın yürekten süzülen en gür duygularını yayarak; burada Türk işçisini kollarıyla sararak, kucaklayarak yükselen bu yapı, bu hasta evi bizimdir. Bugün bağrında böyle insani ve ideal bir yapı taşıyan bu tepeye çıkarken; madenciliğin ve maden işçiliğinin en büyük bir ülküsünün gerçekliğine ve bu tepede sağlık alanında kutsal bir anıtın yüksekliğine erişmiş bulunuyoruz.” Sözleriyle devam eder.
Zonguldak Gazetesi’nde yayınlanan (7 Ağustos 1935 tarih ve Sayı:424 sayılı) konuşmasının devamında, “Artık bizim için de büyük ve modern mahalleler kuruluyor, bizim de bütün ulusal ülkülerimiz gerçek oluyor! Bizim için, Türk işçisi için, Zonguldak maden havzası için ve bütün Türkiye için bu ne sonsuz, bu ne uçsuz bucaksız bahtiyarlıktır. Bizi bu bahtiyarlığa ulaştıran Cumhuriyet’tir, Cumhuriyet Hükümetidir, bizi dünya ulusları arasında en ileri düzeyde yaşatan Atatürk’tür. Yaşasın Cumhuriyet, yaşasın Atatürk. Yaşasın ulusal madencilik ülküsü. Var olsun bu ülküyü gerçekleştiren büyüklerimiz! ” şeklinde tamamlıyor.
Eksiltme, 22 Mayıs 1935 tarihinde yapılamamış, 6 Haziran Perşembe günü, Amelebirliği binasında ‘Birlik hastanesi ihale heyeti’ tarafından yapılmıştır. Eksiltmenin ardından 29 Temmuz Salı günü, saat: 18.00’de temeli atılarak inşaatına başlanmıştır.
Amelebirliği Hastanesi, bina olarak 225 gün gibi kısa bir sürede tamamlanmış 1936 yılı nisan ayında- bitirilmiş kısımlarıyla- 60 yataklı modern bir hastane durumuna gelmiş olmasına karşın Amelebirliği ile yüklenici arasında anlaşmazlıklar yaşandığı anlaşılmaktadır. Zonguldak Gazetesi’nin (25 Nisan 1936 tarihli ve) 496 sayısında, şu haber yer almaktadır; “İşçi birliği (Amelebirliği) tarafından yaptırılmakta olan hastanenin üstencisi (yüklenicisi, müteahhitti) MİMAR NİHAD (Mehmet Nihat Nigizberk olmalı) ile Amelebirliği arasında çıkan anlaşmazlığı çözmek amacıyla iki taraf birer hakem göstermiştir. Amelebirliğinin hakemi, İstanbul Hukuk Fakültesi doçentlerinden HIFZI VELDET (VELİDEDEOĞLU), ve yüklenici Nihad’ın hakemi Ankara avukatlarından AZİZ BARIKAN’dır. İki taraf hakemleri, gelip incelemelerde bulunmuşlardır.”
15 Ağustos 1936’da Zonguldak Mithat Paşa Mahallesi, Elmalık Mevkiinde yaptırılmış olan hastane binasının asansörlerinin (hastane, yemekhane, çamaşırhane) yapımı için ihale yapıldığı görülmektedir. 14 Eylül 1936’a ihale tekrarlanmıştır.
Zonguldak Gazetesi’nin (12 Ocak 1937), 524. sayısında Havza Sağlık Teşkilatı Birlik Hastanesi adıyla 1937 yılında anılmasına karşın henüz açılmadığı, su sorununu çözülmesinden sonra birlik hastanesine taşınacağı bilgisi verilmektedir. 524 sayılı söz konusu gazete haberinden, Amelebirliği Hastanesi eksikliklerinin tamamlanması gerektiğini anlıyoruz. 1937 yılının ilk aylarında Ereğli Şirketi dispanserinde hastane hizmeti verildiği anlaşılmaktadır.
1937 yılından sonra yatak kapasitesi önce 80’e, sonra da 100’e çıkarılmıştır.
Havza Sağlık Teşkilatı Başhekimliğine atanan Dr. Hıfzı Nuri İnal ve Hastane Başhekimi ve dahiliye uzmanlığına atanan Dr. Macit Şendur göreve başlamışlardır. (Hıfzı İnal kısa süre görev yapmış, İskân Müdürlüğüne atanmıştır. Yerine Dr. Macit Şendur vekalet etmiştir.) Hastanede Operatör Doktor Necati Duman, Kadın Doğum Uzmanı Dr. Hulusi Çevikel de görev yapmaktadır. Amelebirliği Faal Heyeti son toplantısında hasta evinin (Amelebirliği Hastanesinin), ameliyathanesi, dezenfeksiyon etüv makineleri, çamaşırhanesi, mutfağı, ile diğer alet ve cihazların tamamlanmasına karar verilmiş olduğunu Zonguldak Gazetesi (12 Ocak 1937, S:524) haberinden öğreniyoruz.
Birliğin son yıllarda başardığı ve halen de genişletme ve geliştirmeye çalıştığı en önemli ve büyük iş, modern bir işçi hastanesi kurmak olmuştur.
Hastane için inşaat gideri olarak 1938 yılı haziran ayı sonuna kadar 140.333,42 lira, kurulum gideri olarak da 44.302,47 lira olmak üzere toplam 184.535,89 lira harcanmıştır.
Hastanenin henüz noksan olan sterilizasyon ve dezenfeksiyon tesisatı için 16.000 lira, laboratuvar ve çeşitli servis aletleri bedeli karşılığında 4.930 lira, hastane elektrik tesisatını sağlamak üzere yer altı kablosu ve trafolar için 3.600 lira Viyana’da Odelga Müessesesine sipariş edilmiştir. Maden ocakları için üretilen elektrik enerjisinden bir miktarı, 1927 yılından sonra şehre verilebilmiştir. Ülkenin bir çok ilinde elektrik kullanımı sınırlıyken Amelebirliği Hastanesi kuruluşundan itibaren elektrikli olarak kurulmuştur.
1937 yılı sonunda yapılan Amelebirliği 1938 yılı bütçesinde, “Amelebirliği hastanesinin yatak sayısı bu günkü ihtiyacı karşılamadığı için yatak adedinin mümkün olduğu kadar çoğaltılması planlanmıştır. Binaya üçüncü katının yapılması, hastane polikliniğinin alt kata indirilmesi ve halen hastane içinde yer işgal eden bir kısım servis ve müstahdemlere ait ayrıca bir ‘Paviyon’ yapılması gerekli görülmüştür. Bu planlama doğrultusunda yeni inşaat ve tesisat için bütçeye 50.000 TL ödenek konmuştur.” Ayrıca, ‘Sihhi bina inşaat ve tesisatı’ için 1937 yılı bütçesine konmuş olan 65 bin liralık ödenek, bu inşaat ve tesisatın gecikmesi nedeniyle kullanılamamış, bu para emanete alınarak 1938 bütçesine aktarılmıştır.
1939 yılında hastane çevresindeki istinat duvarlarının inşası için 27 397,23 lira ve üçüncü kat inşaatı için de 36 698,39 lira bedel karşılığında ihalesi yapılmış olup, henüz inşaata devam edilmektedir.
26.7.1939 tarihli Cumhuriyet Gazetesinin 12’inci sayfasındaki ilan; “Hastanenin granit parke yolu, piyade kaldırımıyla duvarı keşif bedeli 7745,70 lira olarak ihale edilmiştir… Eksiltme 2.8.1939, çarşamba günü, saat 15’de Zonguldak’ta Amelebirliği Faal Heyeti huzurunda yapılacaktır. Taliplerin teklif mektuplarını Amelebirliği Başkanlığına vermeleri” şeklindedir. Salgın hastalıklara karşı mücadele de bu dönemde Amelebirliği Hastaneleri ve dispanserlerinin olağan üstü çabalarıyla yapılmıştır.
Sağlık Teşkilatı hastanesi görülen lüzum üzerine bir kat daha çıkılarak, yatak mevcudunun 120 ye çıkarılması gereği duyulmuş ve üçüncü katın inşaatına başlanmıştır. 1939 yılında yatak kapasitesi 150'ye çıkarılarak eksiklikleri tamamlanır. Bu dönemde salgın hastalıklara karşı mücadele Amelebirliği hastane ve dispanserlerinin olağanüstü çabalarıyla yapılır. Ayrıca Zonguldak’ta bir de merkez dispanseri bulunmakta ve hastanede yatıp taburcu olanların birkaç gün bu dispanserde kontrolleri yapılmaktadır.
1953 yılında Amele Birliği hastanenin yakınındaki üç katlı bina satın alınarak 40 yataklı müstakil bir pavyon ilave edilmiştir. Yatak sayısı 250’ye ulaşmıştır.
1969 yılına kadar eksiklikleri ve ilave inşaatları tamamlanan EKİ bünyesindeki sağlık kuruluşlarından EKİ Merkez Hastanesi (250 yataklı), SSK Zonguldak Hastanesi hizmete girinceye kadar Amelebirliği ve EKİ birlikteliğiyle varlıklarını sürdürmüşlerdir. SSK Zonguldak Hastanesinin 1971 yılında inşaatı tamamlanmış, 12 Kasım 1974 tarihinde 455 yataklı olarak hizmete girmiştir. 1 Şubat 1978 tarihinde bu sağlık kuruluşları EKİ tarafından, Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK) ve Sağlık Bakanlığı bünyesine devredilmiştir.
Ülkede Sosyal güvenlik kuruluşlarının olmadığı bir dönemde işçilerin sosyal güvenliklerini sağlamak amacıyla çıkarılan 151 sayılı yasanın uygulama alanı olarak kurulan Amelebirliğinin, işçi ve aile bireylerinin tedavileri için hastane ve dispanser açmak, doktor ve diğer personelin ücretlerini ödemek gibi görevleri 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kurumu yasası gereği SSK’ye devredilmesi gerekmektedir.
15.10.1975 tarihine kadar Amelebirliği ve EKİ birlikteliği var olmuş, SSK’nin vermesi gereken sağlık hizmetleri Amelebirliği ve EKİ Kurumu koordinasyonuyla yürütülmüştür. Buradan da anlaşılacağı gibi 1975 yılı sonuna kadar Amelebirliği, sağlık ve sosyal alandaki varlığını 50 yıl boyunca sürdürmüştür.
17.7.1964 tarihli ve 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun geçici 16’ncı maddesi ile kömür havzası sınırları içinde hastalık sigortası hükümlerinin uygulanmaya başlanacağı tarihi tespit etme yetkisi Bakanlar Kuruluna verildiğinden, Bakanlar Kurulu 9.9.1975 tarihli ve 7/10616 sayılı Kararı ile uygulamaya geçilme tarihi olarak 15.10.1975 tarihini tespit etmiş ve bu tarihten sonra 506 sayılı Kanun hükümleri kömür havzası sınırları içinde de uygulanmaya başlanmıştır. Kömür havzasında 151 sayılı kanunun uygulanması nedeniyle “Hastalık Sigortası” da bu yasa kapsamındaydı. Öte yandan 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununa eklenen 1912 sayılı kanunla işçilerin anne ve babalarının da hastalık sigortasından yararlanmaları öngörülmüştür.
1990 yılında SSK , Zonguldak- Bartın-Karabük sigortalılarının maden tozuna bağlı meslek hastalıkları yönünden değerlendirilme yetkisi de Zonguldak Göğüs ve Meslek Hastalıkları hastanesine verilir.
1995 yılında SSK Zonguldak Hastanesinden ayrılarak, "SSK Zonguldak Göğüs ve Meslek Hastalıkları Hastanesi" adıyla müstakil «Meslek Hastalıkları» dalında faaliyetini sürdürür.
Şubat 2005’te 5283 Sayılı Kanun kapsamında Sağlık Bakanlığına devredilip "Zonguldak Uzunmehmet Göğüs ve Meslek Hastalıkları Hastanesi" adını alır ve halen faaliyetini sürdürmektedir.
FOTO 1. Yapıldığı yıllarda Amelebirliği Hastanesi (1937).
FOTO 2. Üst kat yapılırken Birlik Hastanesi (1939).