”Deli” lakabı “Zihinsel özürlü” anlamında değil, “gözü kara-atılgan” anlamında kullanılmıştır.
1900 Trabzon doğumlu. Okuma yazması yok, ama çok inatçı. Çeliğe su vermesini çok iyi bilen bir usta. Eline bir demir parçası geçse çocuk gibi sevinip onu hemen işleyip şekil vermek alet yapmak için heyecan duyan ustalardan biridir Salih usta.
Madenler devletleştirilmeden önce Salih usta İtalyanlar ve Fransızlarla beraber çalıştı, madenler devletleştikten sonra Ereğli Kömürleri İşletmesi‘n de (EKİ) demirci ustası olarak işe başladı. Tabii o zamanlar çalışacak olanların okuma yazma bilip bilmemesi önemli değil, önemli olanın kişinin el becerisi mahareti ustalığı. İşte Salih usta bu hünerli ustalardan birisi…
Her şeyin dışarıdan ithal edildiği ve madenlerin yeni devletleştirildiği 1940’lı yıllarda Kozlu bölgesinden Demirci Deli Salih usta diye birisi yerli lokomotif yaptı... Salih usta, hurda diye sökülüp bir kenara atılan makine parçalarını toplayıp, “Devlet bunların yenisine dünyanın parasını veriyor ben bunlardan çalışır vaziyette bir lokomotif yaparım” deyip işe başlıyor…
Tabii önce dönemin EKİ Genel Müdürü İhsan Soyak’dan, “mesai saati harici iş yerinde kalıp böyle bir çalışma için kendisine izin verilmesini” istiyor ve izni alıyor. Salih usta başlıyor çalışmaya. O zamanlar oksijen veya elektrot kaynağı, hidrolik demir bükme-kesme makineleri yok. Kesim işleri demir kızdırıldıktan sonra keskilerle veya kalın demirci makaslarıyla kesiliyor. Ekleme işlemleri de; her iki demir parçasının iyice kızdırılması sonucu birbiri üzerinde dövülerek yapıştırılıyor. Delik delmek için, bireyiz-matkap yok, küçük mekanik el bireyizleri var ama Matkap yok. Delik delinecek demir iyice kızdırılıp başka bir demirle deliniyor. İşte Salih usta bu koşullarda hurdalıktan topladığı ve çoğu parçaları kendi imal ettiği lokomotifi yapıyor. Yapıyor ama çalışması; bu çalışmadan hoşnut olmayanlar tarafından sabote ediliyor.
Tüm çalışmaların bittiği günden bir sonraki gün Salih usta Genel Müdüre, çalışmasını tamamladığını ve sabahleyin lokomotifi çalıştıracağını bildiriyor. Bir sonraki gün sabah Genel Müdür İhsan Soyak ve Zonguldak ekâbir takımı Kozlu’da buluşuyorlar. Herkeste bir heyecan, tabii bu işten hoşnut olmayanlarda oradalar.
Salih usta kazanın altını yakıyor kömürü atıyor kazandaki su kaynayıp Buhar-istime dönüşüyor, istim belirli bir basınca gelince Salih usta Lokomotife yol veriyor ama lokomotif çalışmıyor. Orada hazır bulunan EKİ Genel müdürü İhsan Soyak ve diğer bürokratlar alaycı bir şekilde Salih ustaya bakıyorlar. İhsan Soyak, Salih ustaya, Hurda da olsa EKİ nin malzemelerini ve zamanını boşa harcadığı için ceza kesiyor.
Tabi Salih usta yaptığı işten emin. O gün öğleden sonra ve bir sonraki günün sabahına kadar ve Salih ustanın kızıyla yeni nişanlı olan maden mühendisi ve Zonguldak’ın unutulmaz Belediye Başkanı Hüseyin Öztek ile birlikte tüm mekanik aksamı söktüklerinde boruların içlerinin kumla doldurulduğunu görüyorlar. Sabaha kadar bu kumları temizleyip tüm parçaları yeniden monte edip lokomotife yol veriyorlar.
Günümüzde bir benzeri kargo alanında olan Salih ustanın yaptığı Buharlı lokomotife 30 numaralı plaka verilmiştir.
Bu lokomotif; 1941 den 1970 sonlarına kadar Kozlu ve Üzülmez’den dolu kömür vagonlarını, sonra boş vagonları Kozlu-Zonguldak, Üzülmez–Zonguldak arası işçilerin nakliyatında kullanılan Paytonları (bir nevi yolcu vagonu) çekmekte kullanıldı. Lokomotif 80’lerin başında devre dışı bırakıldı ve hurdaya ayrıldı. Günümüzde kargo alanında bulunan lokomotif onun benzeri ve aynı yıllarda yurt dışından getirtildi.
Emeğine göz nuruna sağlık Salih ustam... Bu çalışmanda seni ve en büyük destekçin, moral kaynağın, damadın, rahmetli Zonguldak Belediye Başkanımız sayın Hüseyin Öztek’i Zonguldaklılar olarak her zaman saygıyla anıyoruz ve anacağız…
Kadir Tuncer-Halkın Sesi-2013
Fotoğraf: Celil Sandıkçı
Zonguldak Nostalji-y.yıldırım-5 Ekim 2022