Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi öğrencisi Aysel Berfin Esen Çanakkale şehrinin içme suyu kaynaklarının önümüzdeki dönemler için koruma altına alınmasını gerektiğini belirterek uyardı. Maden çalışmaları ve muhtemel kurak bir dönemin yaşanması durumunda içme suyunun muhafaza edilmesi ve dikkatli kullanımı için bizleri uyaran Aysel Berfin Esen projesini paylaştı. İşte o proje:
GİRİŞ
Öncelikle İçme suyu güvenliğinin sağlanabilmesi için, suyun alındığı kaynaktan tüketiciye ulaşana kadar içme suyu temin ve dağıtım sistemlerinde düzenli bir şekilde risk analizinin yapılması çok büyük önem taşımaktadır.
Çanakkale il merkezinin içme suyu ihtiyacı Atikhisar Barajı’ndan sağlanmaktadır. Baraj, Çanakkale şehrinin 11 km kadar güneydoğusunda, Atikhisar Kalesi’nin hemen güneyinde Çanakkale – Çan karayolunun da geçtiği Sarıçay vadisi üzerinde inşa edilmiştir.
Bu tesis açılmadan önce sarıçay yatağında açılan kuyulardan ve barajdan takviye ile su arıtılmadan klorla dezenfekte edilerek şehre verilmekteydi. Su dağıtımında belediyece iki ana depo kullanılmaktadır. Arıtılan su bu depolarda toplanmakta daha sonra şehre dağıtılmaktadır.
Depolardan birincisi Karacaören köyünde bulunmaktadır, Cevat Paşa, İsmet Paşa ve Kemal Paşa mahallelerinin bulunduğu alana su dağıtımı yapılır. Diğer depo ise Sarıcaeli köyünde bulunmakta olup buradan da Barbaros Mahallesi ve Güzelyalı taraflarına su dağıtılmaktadır.
Kentin tek içme ve kullanma suyu olan Atikhisar barajı; Çanakkale Ovası’nı sulamak, Çanakkale şehrini Sarıçay’ın taşkınlarından korumak ve kente içme suyu karşılamak için yapılmıştır. Bu nedenle baraj, Çanakkale merkez, Dardanos ve Güzelyalı köylerinin içme suyunun yanı sıra, Karacaören, Özbek, Saraycık, Sarıcaeli ve Kepez köylerinin tarımsal sulama ihtiyaçlarını da karşılamaktadır.
Kentte, şahsi sondaj kuyuları haricinde içme ve kullanma suyu olarak yeraltı suyu kullanılmaz. Mevcut su arıtma tesisi, 1992 yılında İl bank denetimi altında işletmeye alınmıştır. Su, Atikhisar Su Deposundan su arıtma tesisine 1000 mm çapındaki cam takviyeli boru hattı ile iletilir.
Tesisin kapasitesi 2050 m3/saattir.
Barajdan gelen su, Çanakkale Belediyesi arıtma tesislerinde ileri bir arıtımdan geçirilerek şehre verilmektedir. İl genelinde 494 memba, 32 keson kuyu ve 102 adet sondaj kuyusu içme suyu kaynağı olarak Çanakkale ilinde yaşayanların su ihtiyacını karşılamaktadır.
İÇME SUYU AMAÇLI KULLANILAN BARAJLAR; (2016)
Atikhisar Barajı: Çanakkale Merkez-336.130 km²yağış alanı -aktif kullanımda
Bayram Dere Barajı: Lâpseki- 43.121 km² yağış alanı- aktif
Bayramiç Barajı: Bayramiç- 440.360- km² yağış alanı- aktif
Ayvacık Barajı: Ayvacık- 144.448 km² yağış alanı- aktif
Zeytinli Barajı: Gökçeada- 31.178 km² yağış alanı- aktif
Tayfur Barajı: Gelibolu- 13.276 km² yağış alanı- aktif
ÇANAKKALE İÇME SUYU TESİSLERİ;
Çanakkale (1991), Gelibolu (1985), Gökçeada (1985), çokal barajı 4.kısım Eceabat (2013)
Çokal 1.kısım Evreşe (2012), Ayvacık iletim hattı (2009), Ayvacık isale hattı 2.kısım (2010)
Gelibolu çokal barajı (2013), çokal 3.kısım Gelibolu (2018), çokal 5.kısım Evreşe ve Gelibolu yan kolları (2018)
BAZI KAVRAMLARIN TANIMLARI VE YÖNTEM
Ha, hektar.
Memba, suyun çıktığı yer, kaynak, pınar.
Atık su geri kazanım yöntemleri arasında; kentsel amaçlı, tarımda sulama amaçlı, yeraltı suyu beslemesi amaçlı, içme suyu kaynaklarının attırılması amaçlı ve endüstriyel amaçlı yeniden kullanım yer almaktadır. Ülkemizde geri kazanılan su miktarının %72’i tarımda, %16 ‘ı içme suyunda ve %12’ si sanayide kullanılmaktadır.
İçme sularının arttırılması amacıyla arıtılmış atık sular, yeraltı suyu ve yüzeysel sularla karıştırılır. Buna ilave bir arıtım yapılarak su dağıtım sistemlerine verilir. Arıtılmış atık sular direkt içme (içme suyu) ve direkt olmayan (yangın suyu, tuvaletlerde vs.) içme olarak yeniden kullanılabilir.
Bir süre önce yapımına başlanan ve hala inşaat faaliyetleri devam etmekte olan Çanakkale 2. Kademe İçme suyu Arıtma tesisi için Belediye ile DSİ arasında 2013 yılında düzenlenen protokol olmasına rağmen DSİ tarafından 2017 yılında gerçekleştirilen ihaleyle tesisin tam olarak yapımına başlandı.
Mevcut içme suyu arıtma tesisi yerine geçecek olan bu Arıtma Tesisinin tamamlanması ile Çanakkale’nin merkezinin 2050 yılına kadar olan arıtılmış içme ve kullanma suyu ihtiyacı karşılanmış olacak.
Günlük 100.000 m3 memba kalitesinde su arıtma kapasitesine sahip olacak ve Çanakkale il merkezine içme suyu temin edecek olan tesise modern donanım ve ekipmanlar temin edilip %81’lik bir fiziksel gerçekleşme olmuş ve şu an da içinde bulunduğumuz 2021 yılında tamamlanmış olması planlanıyor.
BULGULAR VE TARTIŞMA
İÇME VE KULLANMA SUYU ŞEBEKESİ İÇİN ÇEKİLEN YÜZEY SU MİKTARI;
(Bin M3/Yıl) Ölçüm Bazında;
(2008- 10852 m³) (2010-11384 m³) (2012-13311m³) (2014-13786 m³ ) (2016-14170 m³)
2018 yılı içerisinde içme ve kullanma suyu olarak temin edilen suyun tamamı Atıkhisar Barajından alınan sudur. 2018 yılı içerisinde 10.897.420 m3 su barajdan isale hatlarıyla alınarak arıtılıp şebekeye verilmiş ve 2018 yılına göre belediye sorumluluk sahası içinde bulunan 136.000 nüfusa içme ve kullanma suyu şebekeden temin edilmektedir. Şu an ise 180 bin insanın tek su kaynağı.
54.115 milyon m³ kapasiteye sahip olan baraj aralık ayı başında 12 milyon metreküpe kadar düşen su miktarı, son yağışlarla 38,5 milyon metreküpe yükselmesi ile doluluk oranının %73,5’lere ulaşması kentlilerin içini rahatlatsa da bu durum su konusunda özenli davranıp tasarruf etmeyeceğimiz anlamına gelmemektedir. Çünkü bu doluluk oranı aralık ayında da olduğu gibi yağışlara bağlı olarak her an azalabilir ve büyük bir risk teşkil edebilir.
Bunun yanı sıra son zamanla çok önemli ve üzücü bir mesele teşkil eden; Kirazlı projesine baktığımızda, Kaz dağlarında ve özellikle de tek içme ve tarımsal sulama kaynağı olan Atikhisar barajının sınırı içinde olduğu bu altın-madeni projesinde siyanür ile ayrıştırma faaliyeti yapılacağından bu durum çevre ve sağlıkla ilgili çok ciddi risklere yol açabilir. Projenin yarattığı kirlilik sadece canlıların doğal yaşamını, ekosistemi etkilemekle kalmayıp hem yüzey sularını hem de yeraltı sularını da kirleterek direk baraja akması söz konusu olacak.
Çanakkale’de yaklaşık olarak 206 795ha sulanabilir arazi bulunuyor ama asıl değinmemiz gereken konu; Atikhisar havzası ile 5200 hektar tarım arazisi sulanıyor ve bu bölgelerden birçok meyve üretimi gerçekleşiyor. Toprak ve su kaynaklarının kirlenmesiyle tarımsal üretimdeki verim ve kalite kaybı yaşanmasının yanında bu yörede yapılacak altın madenciliği ile topraklarda yaşanacak ağır metal kirliliği ile tarımsal faaliyet de zarar görecek.
Tarihi boyunca Çanakkale boğazı çok önemli olmuştur. Ülkemizdeki denizlerle önemli bağlantı noktası olan Çanakkale’de tabyalar kurulmuştur. Bu tabyalar Çanakkale savaşında Türk ordusuna muhtemel saldırılara karşı boğazı savunma açısından büyük avantajlar sağlamış. Rumeli ve Anadolu yakasında olmak üzere Çanakkale boğazının birçok yerinde bulunuyor.
Fotoğraftaki Anadolu Hamidiye tabyasıdır. Çanakkale merkez Barbaros da bulunan tabya 1982 yılında yapılmıştır 2017 yılında ise restore edilerek ziyarete açılmıştır. Büyük bölümü 2.Abdülhamid döneminde yaptırılmıştır.
Bunlar; Anadolu Hamidiye, Rumeli Hamidiye, Anadolu Mecidiye, Rumeli Mecidiye Ertuğrul, Dardanos, Değirmen Burnu, Domuz Dere, Namazgah, Mesudiye, Orhaniye, Kayalık Tepe, Yıldız Tabyalarıdır.
SONUÇ VE ÖNERİLER
2020 yılında küresel bir soruna dönüşen Covid-19 salgın hastalığı halen etkilerini sürdürdüğü için, pandemi koşullarında en önemli tedbirlerin başında özellikle hijyen gelmekteyken, tek su kaynağımızdaki kuraklık riskinin önüne geçmek adına çok ciddi tedbirlerin alınması gerekiyor.
Çanakkale Belediyesince yaşam kaynağımız olan suyu korumak adına birtakım encümen kararları alınmıştır. Bunlar; şehir şebeke suyu kullanılarak hortumla araba yıkanması, konut ve iş yeri önlerinin ve içlerinin hortumla yıkanması, halı ve kilim yıkanması yasaklandı ve bunun gibi birçok karar daha alındı.
DSİ tarafından hazırlanan Çanakkale Atikhisar projesi revize planlama raporuna göre, 3290 ha olan ve Atikhisar Barajından sulanan, Çanakkale Ovası Sulaması iyileştirilerek 2665 ha'lık kısmının Umur Bey Barajı uç debisiyle sulanması, kalan 625 ha'lık kısmının ise Atikhisar Barajından sulanması ve Çanakkale iline 25,37 hm3/yıl (2050 yılı ihtiyacı) içme ve kullanma suyu verilmesi planlanmaktadır.
Bu proje kapsamında, Atikhisar Barajından sulamaya verilecek su miktarının 3,54 hm3/yıla düşürülmesi, içme ve kullanmaya verilecek su miktarının ise 25,37 hm3/yıla çıkarılması planlanmaktadır.
