Zonguldak Limanı'ndan geçmiş yıllarda kömürün nakliyesinde kullanılan ve 1848'de inşa edildiği tahmin edilen iskele, Hazineihassa idaresi dönemi olarak bilinen 1848-1865'de yabancı ve yerli yatırımcıların kontrolü altında 5 yılda 40 bin ton üretim gerçekleştirilen havzada kullanılmaya başlanmış, 1848’den 1960 başlarına kadar insan gücü ve küfeyle yapılan kömür taşımacılığı yanında şehrin diğer ihtiyaçları da yine bu tarihi iskele üzerinden yapılmıştır. Aslında tam kapasiteli yükleme 1860 yılından sonra buharla çalışan vinç teknolojisinin gelmesiyle hız kazanmıştır. Karadeniz’in azgın dalgalarına karşı korumasız olan kömür iskelesi 1897 yılında yapılan eski limandan sonra işlevini arttırmıştır.
1906 yılında, Ereğli Şirketi liman yükleme tesislerine bağlanan kömür yükleme iskelesinin üzerine taş kemer ilave edilmiş, Chargement Rapide (hızlı yükleme) adı verilen bu sistemle gemilere seri kömür yükleme hizmete girmiştir. Aynı yıl tesisin yanına vagon sayım binası inşa edilmiştir, Atatürk’ün Zonguldak ziyaretinde karaya çıktığı iskele de bu binanın yanında yer almaktadır. 1957 yılında tamamlanan yeni liman ve yükleme tesislerinden sonra tarihi iskelenin kömür yükleme faaliyetlerine son verilmiş, deniz yoluyla gelen misafirlerin karşılandığı ve liman vasıtalarının depolandığı rıhtım olarak kullanılmıştır. Tesisin yanındaki vagon sayım binası olarak kullanılan bina ise, 1964 yılında bugün halen faaliyetlerini sürdüren Maden Mühendisleri Odası Zonguldak Şubesi’ne devredilmiştir.
CHARGEMET RAPİDE (HIZLI YÜKLEME) İSKELESİNİN TEKNİK ÖZELLİKLERİ…
Günümüzde Zonguldak Adliye binasının karşısında eski iç limanda bulunan yapı, kömürün gemiye aktarılabilmesi için çok önemli bir yer teşkil etmekteydi. Eser, kesme taş diye tanımladığımız malzemeden yapılmış kıyıya ahşap bir iskeleyle bağlı vaziyettedir. Tek kemer uygulamalı olarak yapılan binanın kemerini taşıyan kolonların (taşıyıcılar) doğu ve batısında taş ile dışarı taşkın formda yapılmış silmeler görülmektedir. Kemerin üstüne yapılan kontrol odasından yükleme takip edilir, taşıyıcı kovalarla rampadan gelen kömürler gemilere transfer edilirdi. Kemerin iç bölümündeki taşlarda kararmalar ve çürümelerin olduğu belgelerde geçmekte ve gözle görülmektedir. Yapının üzerinde ‘1848 TTK’ yazısı bulunmakta. Genel anlamda iyi görülen yapıya, zaman zaman müdahale yapıldığı izlerden anlaşılmaktadır.
Asma ve Üzülmez bölgelerinden gelen kömür yüklü vagonlar, Gazipaşa Caddesini geçerek buradan gemilere yüklenmekteydi. Tarihi iskele Zonguldak kent silüetinde yer edinmeyi başarmış ve ziyaret edilecek en önemli yerler arasında üst sıradadır.
İSKELENİN TAŞINMAZ KÜLTÜR VARLIĞI OLARAK TESCİL EDİLMESİ…
(2009) Zonguldak’ta ki ‘Karabük Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge kurulu’ tarafından Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıklarını Tespit-Tescil Hakkındaki Yönetmelik gereği; Türkiye Taş Kömürü Kurumu’nun coğrafi daralma kararlarıyla boşalttığı Kömür yükleme iskelesi TTK’nın başvurusu üzerine, şehrin bir döneminin korunması gerekli mimari anlayışı ve kültürünü yansıtması, kentsel silueti olumlu yönde etkileyen örneklerden olması, anıtsal ve simgesel özellik taşıması, ayrıca bir kömür kenti olan Zonguldak’ın bir dönem kültüründe söz sahibi yapının, kömür yükleme iskelesi olarak kullanılmış olması dolayısıyla ‘taşınmaz kültür varlığı’ olarak tescil edilmiştir.
