Atatürk… Ereğli… Erdemir…
10 Kasım…
Milli Mücadelenin başkomutanı ve Cumhuriyet’imizin kurucusu Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün vefatının 83. yıl dönümü…
Saygı ve minnetle anıyorum.
Onun Zonguldak ve taş kömürü hakkındaki düşüncelerini hepimiz biliyoruz.
26 Ağustos 1931 tarihindeki Zonguldak ziyaretini de biliyoruz.
10 Kasım özel gün münasebetiyle bugün kamuoyunda pek söz edilmeyen farklı bir konuya değinmek istiyorum.
Atatürk ve Kdz. Ereğli…
Bilindiği üzere Gazi Mustafa Kemal Atatürk, Cumhuriyet’in kuruluşundan itibaren ülkemizi çağdaş uygarlık seviyesine ulaştırmak için vatan sathında büyük bir kalkınma hamlesi başlatmıştı.
Bu kapsamdaki çalışmalardan biri de ülkemizde demir çelik sanayisini oluşturmaktı.
Atatürk’ün direktifiyle 1933 yılında demir çelik sanayisi dâhil, devlet adına her türlü mal ve hizmetlerin üretmek ve işletmek üzere Sümerbank kuruldu.
Ağır sanayiinin temelini oluşturacak demir çelik tesislerinin kurulmasına yönelik kuruluş yeri arayışlarına başlandı.
ATATÜRK EREĞLİ’Yİ İSTİYORDU
Türkiye'yi ziyaret eden Sovyet ve ABD'li heyetler tarafından; kömür havzasına yakın olması, Ulaşım maliyet ve zamanlaması açısından deniz kıyısında olması ve yerleşim yeri yapısı nedeniyle en uygun yer olarak Ereğli önerildi. Atatürk ve İktisat Vekili Celal Bayar da tesisin Ereğli’ye yapılmasından yanaydı.
Ancak tesisin savunulmasına yönelik askeri gerekçelerle Genelkurmay tarafından Ereğli önerisine itiraz edilince denizden en az 100 km içeride olacak şekilde yer arayışına girildi. Karabük’te karar kılındı. İktisat Vekili Celal Bayar ile birlikte ilk demir çelik fabrikasının Ereğli’de kurulmasını arzu eden Atatürk, Genelkurmay’ın savunmayı öncelik alan gerekçesi çerçevesinde fabrikanın Karabük’e kurulmasına onay verdi.
Nitekim Karabük’ün yerel tarihçisi ve yazar Hür Kalyoncu, konuyla ilgili önemli bir tespitte bulunmuştur.
Kalyoncu, Bölgenin Sesi gazetesindeki “Atatürk ve Karabük” başlıklı 12 Kasım 2017 tarihli yazısında 3 Nisan 1937’de Demir-Çelik Fabrikasının temel atma töreninde Atatürk’ün olmamasını bir muamma olarak nitelendirmiştir.
Bu önemli iş için Başbakan İsmet İnönü’yü görevlendirmesinin manidar olduğunu belirten Kalyoncu, yazısının devamında ise Ereğli tarihine de ışık tutan şu önemli ifadeye yer vermiştir: “Atatürk bu yatırımın Ereğli’ye yapılmasını istemektedir. Ancak Genelkurmay Başkanının, İsmet Paşa aracılığıyla kendisine ulaştırılan mektuptan etkilenmiştir. Tesislerin Karabük’e yapılmasına böylece onay vermiştir.”
Kalyoncu, 28 Aralık 2020 tarihli “İSMET İNÖNÜ’YÜ KARABÜKTE ANMAMAK…(1)” başlıklı yazısında ise şu değerlendirmede bulunmuştur: Amerika ve Rus uzmanların tesisin kurulması için önerdikleri yer ise Karadeniz Ereğli’sidir. Cumhurbaşkanı Atatürk’te aynı düşüncededir. Ancak Sümerbank ve Erkânı Harbiye’nin kuruluş yerleşimine bakış açısı güvenlik odaklıdır. En az deniz kıyısından 100 km içerde bir yere fabrika kurulmalıdır. Bu düşüncenin sahibi Erkânı Harbiye reisi Mareşal Fevzi Çakmak’tır. Atatürk ise aynı görüşte değildir.”
Atatürk’ün içinde ukde kalan ilk demir çelik fabrikası olmasa da ikinci demir çelik fabrikası yıllar sonra da olsa Ereğli’ye kuruldu.
ERDEMİR’in ilk genel müdürlüğü görevine de Atatürk’ün yurt dışına yolladığı ilk Türk mühendislerden Cevat Süberk atandı.ERDEMİR’in ikinci yüksek fırınının adına da Atatürk’ün ün annesi Zübeyde Hanım’ın adı verildi.
Atatürk’ün hayali, Ereğli’yi çileğin yanı sıra çeliğin de başkenti yapan ERDEMİR’in kurulmasında emeği geçen herkesi hayırla yâd ediyorum.
Ereğli’ye demir çelik fabrikası kurma hayali geç de olsa gerçekleşen büyük önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ü rahmet, minnet ve şükranla anıyorum.
KAYNAKÇA
1-Dr. Mustafa Berkay Aydın, Karabük'te 'Fabrika'nın Kuruluşu ve İlk İşçiler: 1940'lı Yıllarda Çeltik Tarlasından Sanayi Kentine Dönüşüm1, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi.
Arda Baş, “Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün Karabük Ziyareti 1938”, Karadeniz Araştırmaları
Enstitüsü Dergisi.
Fevzi Engin, Cumhuriyet’in Demir-Çelik Politikalarının Oluşmasında Karabük Demir-Çelik ve Ereğli Demir-Çelik’in Yeri, Falih Rıfkı Atay, “Çankaya”, 2 Mart 1968
2- http://bolgeninsesigazetesi.com/ataturk-ve-karabuk.html Erişim: 8 Kasım 2021
3- http://bolgeninsesigazetesi.com/ismet-inonuyu-karabukte-anmamak Erişim: 8 Kasım 2021
4- http://tr67300.com/ozel-roportaj/irfan-erdem-1645 Erişim: 8 Kasım 2021
5- Burhan Akbaş, Karadeniz Ereğlisi’nde Ağır Sanayinin Kuruluşu Sosyoekonomik Etkileri (1960-1980), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Cumhuriyet Tarihi Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2013
